تعریف
براساس بند ١٥ ماده ٢ : بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون.
شرایط بازنشستگی درقانون تأمین اجتماعی
١- ماده ٧٦ قانون :
مشمولان این قانون در صورت دارا بودن شرایط زیر حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت:
- حداقل سابقه پرداخت حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی دارا باشند .
- سن مرد به شصت سال تمام و سن زن پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد .
بیمه شدگانی می توانند از مستمری بازنشستگی طبق ماده ٧٦ قانون استفاده نمایند که تا تاریخ تقاضای بازنشستگی حداقل ٢٠ سال تمام حق بیمه به مأخذ کامل را به سازمان پرداخت نموده باشند. (حداقل سابقه لازم در این ماده ١٠ سال بوده که حسب بند ”٣” جزء ”ب” قانون اصلاح تبصره ٢ ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام از ١٤ مهر ١٣٨١هر سال ، یکسال اضافه گردید تا به ٢٠ سال تمام رسید.)
مشمولان بخشنامه شماره ١/٢ کارهای سخت و زیان آور :
طبق قانون اصلاح تبصره ٢ الحاقی به ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی ... مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام، حداقل سابقه پرداخت حق بیمه به صورت پلکانی و به ازای هر سال از تاریخ تصویب یک سال اضافه گردید بنحوی که در یک فرایند ده ساله ، حداقل مزبور به بیست سال ارتقا یافت .
لذا هر زمان که بیمه شده حداقل شرایط مقرر در ماده ٧٦ قانون (١٠ سال سابقه و ٦٠ سال برای مردان و ٥٥ سال سن برای زنان) را احراز نماید، سابقه مقرر در جزء ٣ بند” ب” ماده واحده مذکور در آن زمان، جایگزین ١٠ سال سابقه مذکور در ماده ٧٦ قانون شده و از آن تاریخ به بعد در هر زمانی که بیمه شده سابقه لازم مزبور را کسب نماید می تواند درخواست بازنشستگی نموده و بازنشسته شود .
٢- تبصره یک ماده ٧٦ قانون :
براساس این تبصره بیمه شدگانی که ٣٠ سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته نموده اند، در صورتی که سن مردان ٥٠ سال و سن زنان ٤٥ سال تمام باشد می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند .
٣- اصلاحیه تبصره ٢ ماده ٧٦ قانون :
الف – دارا بودن ٢٠ سال سابقه متوالی اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
به موجب قانون اصلاح تبصره ٢ الحاقی ماده ٧٦ قانون اصلاح مواد ٧٢ و ٧٧ و تبصره ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده ٧٦ مصوب ١٣٧١ مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین بند "١" ماده ١٣ آیین نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب ٢٦/١٢/٨٥ هیات محترم وزیران، بیمه شدگانی که حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه متوالی در کارهای سخت و زیان‌آور را دارا باشند بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند .
شایان ذکر است نحوه تشخیص مشاغل سخت و زیان آور، گردشکار و نحوه محاسبات آن در بخشنامه های حوزه از جمله بخشنامه ٤٩ مستمریها شرح داده شده که جهت اطلاع بیشتر ضروری است مفاد آنها مطالعه و ملاک عمل قرار گیرد .
ب – دارا بودن ٢٥ سال سابقه متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
بر اساس قانون و آیین نامه اجرایی صدرالاشاره (موضوع بند الف) بیمه شدگانی که حداقل ٢٥ سال سابقه پرداخت حق بیمه متناوب در کارهای سخت و زیان آور را دارا باشند، بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند .
ضمناً براساس استفساریه جزء(١) بند(ب) تبصره(٢) ماده(٧٦) قانون تامین اجتماعی: سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور به هر میزان، قبل یا بعد از اشتغال در مشاغل عادی به ازای هر سال سابقه یک و نیم (٥/١) سال محاسبه خواهد شد.
٤- تبصره ٣ ماده ٧٦ قانون :
بیمه شدگانی که دارای ٣٥ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی مقرر در قانون تقاضای بازنشستگی نمایند .
٥- تبصره ٤ ماده ٧٦ قانون (بازنشستگی زنان کارگر موضوع بخشنامه ٢٣ مستمریها) :
به موجب تبصره ٤ ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی، زنان کارگر با داشتن حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه و ٤٢ سال تمام سن می توانند از مزایای بازنشستگی بهره مند گردند، به شرط آن که در زمان تقاضای بازنشستگی یا ترک کار مشمول قانون کار قرار داشته باشند.
توضیح : برقراری مستمری بازنشستگی طبق ماده ٧٦ قانون و تبصره های مربوط به آن در اختیار بیمه شده بوده و موکول به درخواست کتبی وی خواهد بود، کارفرما نمی تواند در صورت احراز شرایط مذکور تقاضای بازنشستگی بیمه شده خود را بنماید .
٦- ماده ٧٨ قانون :
طبق ماده ٧٨ قانون تأمین اجتماعی کارفرما منحصراً می‌تواند بازنشستگی بیمه‌شدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون به کار خود ادامه داده اند از سازمان تقاضا نماید. (مردان در ٦٥ سالگی تمام و زنان در ٦٠ سالگی تمام)
٧- ماده ١٣ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع :
کارفرمایان واحدهای صنعتی میتوانند پس از اطلاع از شمولیت کارگاه خود، نسبت به معرفی بیمه‌شدگانی که «سن مرد به شصت سال تمام و سن زن به پنجاه و پنج سال تمام رسیده و حداقل سابقه مقرر در ماده ٧٦ و تغییرات بعدی آن را داشته باشد.» اقدام نمایند.
٨ ـ- ماده ١٠ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع:
کارفرمایان واحدهای صنعتی دارای پروانه بهره برداری از وزارت صنایع و معادن با سایر مراجع قانونی با ارایه مدارک زیر به سازمان تامین اجتماعی می توانند درخواست بازنشستگی هریک از کارکنان با سابقه پرداخت حق بیمه بیش از ٢٥ سال را بنمایند:
١ – قرارداد استخدام (مطابق ضوابط قانون کار) یک نفر کارگر جدید (جایگزین) که نام او در فهرست بیمه کارگاه درج گردیده باشد .
٢ – پرداخت پنجاه در صد (٥٠%) مابه التفاوت کسورات شخصی که تقاضای بازنشستگی او ارائه شده است .
٩- بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران ، جنگ تحمیلی، آزادگان :
جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، معلولان و حوادث ناشی ازکار ، بیماران ناشی از شرایط خاص کار ، معلولان عادی و آزادگان با داشتن حداقل ٢٠ سال سابقه خدمت قابل قبول از لحاظ بازنشستگی یا بیمه پردازی و داشتن حداقل ٥٠ سال سن برای مردان و ٤٥ سال سن برای زنان از مزایای بازنشستگی قانون مذکور بهره‌مند گردند.
شایان ذکر است که جانبازان و آزادگان مشمول در صورتی که مدت سابقه مبنای بازنشستگی و یا بیمه پردازی آنها با احتساب مجموع سابقه خدمت و یا بیمه پردازی (حداقل ٢٠ سال ) و سنوات ارفاقی (حداکثر ١٠ سال ) ، ٣٠ سال تمام باشد از احراز شرط سنی بازنشستگی معاف خواهند بود .
١٠- بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت:
در اجرای قانون تمدید قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت مصوب ١٠/١٢/١٣٨٩ مجلس‌شورای اسلامی و بند ٩٤ قانون بودجه سال ١٣٩١ کل کشور و تبصره ٣ ماده واحده قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت ، شرکتهای دولتی و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی میتوانند صرفاً با استفاده از منابع مالی خود ، کارکنان واجد شرایط خود را به نحو مقرر در این قانون بازنشسته نمایند . کارکنان دستگاههای مذکور پس از درخواست بازنشستگی و موافقت بالاترین مقام دستگاه مربوطه و بررسی سوابق پرداخت حق بیمه، درصورت احراز شرایط لازم و با استفاده از حداکثر پنج‌سال سنوات ارفاقی تا سقف سی‌سال میتوانند بازنشسته شوند.
بر اساس مفاد این قانون « بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت با موافقت بالاترین مقام اجرائی دستگاه یا مقام مجاز موضوع مواد ٥٢ و ٥٣ قانون محاسبات عمومی و بدون سنوات ارفاقی و مشروط به حذف یک پست سازمانی به ازای هر بازنشسته پیش از موعد مجاز است. جرای این حکم از محل منابع دستگاهها و واگذاری‌اموال دولتی قابل پرداخت است » . بنابراین وزارتخانه ها و موسسات دولتی میتوانند ضمن ارسال درخواست متقاضی مبنی بر بازنشستگی بدون سنوات ارفاقی، موافقت خود در خصوص اجرای دقیق موارد مصرح در بند قانونی مذکور و آمادگی پرداخت هزینه های مربوطه را جهت بررسی سوابق و شرایط به شعب سازمان ارجاع نمایند بدیهی است در صورت احراز شرایط لازم ، برخورداری این قبیل افراد از مستمری بازنشستگی براساس سنوات پرداخت حق‌بیمه و بدون احتساب سابقه ارفاقی خواهد بود.
شرائط لازم جهت بهره مندی از بازنشستگی وفق این قانون عبارت است از:
١- دارا بودن سابقه قابل قبول پرداخت حق بیمه به میزان حداقل ٢٥ سال برای مردان و حداقل ٢٠ سال برای زنان، بدون لحاظ شرط سنی در هریک از موارد.
٢- اعلام موافقت و ارسال درخواست کتبی متقاضیان بازنشستگی در مهلت قانونی از سوی دستگاه متبوع با اشاره به « قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت »
١١ - بازنشستگی بیمه‌شدگان براساس قانون بودجه سال های ١٣٨٦ لغایت ١٣٩١
در اجرای مفاد بندهای (ل ) و (و) تبصره (١٤) قانون بودجه سال ١٣٨٦، بند (٤٧) قانون بودجه سال١٣٨٨، بند( ١٧) قانون بودجه سال ١٣٨٩، بند(٩١ ) قانون بودجه سال ١٣٩٠ و همچنین بند (٦٦) قانون بودجه سال ١٣٩١، بیمه‌شدگانی که شرایط لازم طبق مقررات عام قانون تأمین اجتماعی را احراز نمی نمایند، می توانند با دارا بودن شرایط زیر درخواست بازنشستگی نمایند:
الف- آندسته از بیمه‌شدگان متقاضی که دارای حداقل ٦٠ سال تمام سن برای مردان و ٥٥ سال تمام برای زنان بوده و دارای حداقل ١٠ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند.
ب- بیمه شدگانی که دارای حداقل ١٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه بوده و در اجرای مقررات جاری،
طبق آرای کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده ٩١ قانون مزبور ازکارافتاده کلی شناخته شده لیکن حائز شرایط دریافت مستمری نگردیده و سن متقاضیان مرد کمتر از ٦٠ سال و زن کمتر از ٥٥ سال باشد.
نکته:
١)در خصوص مشمولین بند ٩١ قانون بودجه سال ٩٠ و همچنین بند ٦٦ قانون بودجه سال ٩١ کل کشور، چنانچه میزان سابقه پرداخت حق بیمه کمتر از ١٠ سال باشد، متقاضیان برقراری مستمری میتوانند با پرداخت مبلغ حق بیمه سهم بیمه شده و کارفرما مربوط به مابه التفاوت سابقه پرداخت حق بیمه تا ١٠ سال از مزایای بازنشستگی موضوع این قانون بهره‌مند گردند.
٢) میزان مستمری با رعایت مفاد ماده ٧٧ قانون و تبصره ذیل آن متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه (حداقل ١٠ سال) محاسبه و تعیین می گردد.
١٢ - بازنشستگی کارگران ساختمانی:
در اجرای قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران ساختمانی مصوب ٩/٨/٨٦ و ماده ٥ اصلاحی قانون یاد شده مصوب ١٤/١٢/٨٧ مجلس شورای اسلامی و آئین‌نامه اجرایی ٤٢٠٥٣/٤٣٠٤٠ مورخ ٢٦/٢/١٣٨٩، مشمولان قانون فوق در صورت دارا بودن یکی از شرایط زیر میتوانند درخواست بازنشستگی نمایند:
الف ) داشتن حداقل سابقه مقرر در قانون تأمین اجتماعی قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی و شصت سال تمام سن.
ب ) داشتن سی و پنج سال کامل سابقه پرداخت حق بیمه بدون درنظرگرفتن شرط سنی مقرر در قانون.
١٣ ـ آراء صادره از سوی مراجع قضایی :
در صورتیکه صدور حکم برقراری مستمری بازنشستگی به استناد آراء صادره از سوی مراجع قضایی الزامی شده و بیمه شده فاقد شرایط مقرر در قوانین و مقررات باشد، مجوز لازم و اجازه صدور حکم مکانیزه آنان و تخصیص کد رمز از سوی اداره کل استان ذیربط انجام خواهد پذیرفت. «موضوع دستور اداری شماره ١١٤٦١٣/١٠٠٠ مورخ ٢/١١/٨٦»
١٤ ـ قانون تخلفات اداری مصوب ٧/٩/٧٢ دستگاه های دولتی :
براساس بند ”ط“ فصل سوم قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب ٧/٩/٧٢ بازنشستگی کارکنانی که به موجب تخلف اداری محکوم به بازنشستگی با تقلیل یک یا دو گروه گردیده‌اند، در صورت داشتن بیش از بیست سال سابقه خدمت دولتی برای مستخدمین زن و بیش از بیست و پنج سال سابقه خدمت برای مستخدمین مرد براساس سنوات خدمت دولتی با تقلیل یک یا دو گروه امکان‌پذیر خواهد بود. ضمناً از آنجایی که مستخدمان مورد نظر دارای سابقه خدمت مورد نیاز در ماده ”٩” قانون مذکور می‌باشند بعضا بنا به دلایل مختلف دارای سوابق پرداخت حق بیمه‌ای کمتر از سابقه مورد نظردر قانون تأمین‌اجتماعی بوده و این امر در نهایت موجب عدم اجرای به موقع احکام مورد نظر می گردید، با صدور دستور اداری شماره ٨٣٧٠٩/٥٠٣٠ مورخ ٢٧/٩/٨٤ به تمامی واحدهای اجرایی تحت پوشش تاکید گردید که چنانچه مستخدمی به موجب آراء قطعی هیأت های یاد شده بر اساس بند ”ط” ماده ٩ قانون مذکور محکوم به بازنشستگی با تقلیل یک یا دو گروه شده باشند واحدها می‌باید نسبت به اجرای احکام اقدام نمایند.
بدیهی است مبنای محاسبات مستمری بازنشستگی، در این موارد مدت سابقه پرداخت حق‌بیمه واقعی افراد خواهد بود و لازم است واحدهای اجرایی دقت کافی را جهت اخذ احکام کارگزینی اصلاح شده جدید بر مبنای تقلیل گروه از دستگاه مربوطه و انجام محاسبات لازم جهت اعمال تبصره زیر ماده ٧٧ قانون به‌عمل آورند.
دستمزد ملاک محاسبه مستمری بازنشستگی
متوسط دستمزد برای محاسبه مستمری بازنشستگی عبارت است از جمع مزد یا حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر بیست و چهار و اگر در خلال آن بیمه شده مدتی بهر علت کارکرد نداشته باشد کسر مدت از ماه های قبل از ٢٤ ماه تأمین می شود به عبارت دیگر :
متوسط دستمزد ماهانه = مزد یا حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه
٢٤
نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی بر اساس ماده ٧٧ قانون تامین اجتماعی
مستمری بازنشستگی عبارت است از یک سی ام متوسط دستمزد بیمه شده (به شرح فوق ) ضربدر سنوات پرداخت حق بیمه بشرط این که از ( ٣٠/٣٥ ) سی و پنج / سی ام متوسط دستمزد تجاوز ننماید .
مستمری بازنشستگی = سنوات پرداخت حق بیمه (حداکثر ٣٥ سال ) × متوسط دستمزد
٣٠
حسب ماده ١١١ قانون تأمین اجتماعی، میزان مستمری بازنشستگی در هر حال نباید از حداقل مزد کارگر عادی کمتر باشد و در صورتی که میزان مستمری کمتر از حداقل مذکور باشد میزان مستمری بازنشستگی قابل پرداخت تا سطح حداقل مزد کارگر عادی افزایش می یابد.
نحوه اجرای ماده ٣١ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران:
در اجرای ماده ٣١ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران که مقرر نموده است: « در صورتی که نرخ رشد حقوق و دستمزد اعلام شده بیمه شدگان در دو سال آخر خدمت آنها بیش از نرخ رشد طبیعی حقوق و دستمزد اعلام شده بیمه شدگان باشد و با سالهای قبل سازگار نباشد، مشروط بر آن که این افزایش دستمزد به دلیل ارتقاء شغلی نباشد سازمان بیمه ای مکلف است برقراری حقوق بازنشستگی بیمه شده را بر مبنای میانگین حقوق و دستمزد پنج سال آخر خدمت محاسبه و پرداخت نماید.»، دستور اداری شماره ٣٥٠٠/١٠٠٠/٩٠٥٤٨٣ مورخ ٩/٨/٩٠ صادر و از تاریخ صدور دستور اداری مذکوردر صورتیکه رشد دستمزد طبیعی و متعارف باشد برقراری مستمری براساس مفاد تبصره ذیل ماده ٧٧ قانون (آخرین ٢ سال) و در مورد افرادی که این رشد غیر طبیعی باشد میانگین دستمزد مشمول کسر حق بیمه آخرین ٥ سال ، مبنای تعیین میزان مستمری خواهد بود .
اصلاح نحوه محاسبه مستمری بیمه شدگان شاغل در دو کارگاه یا بیشتر به صورت همزمان:
براساس ماده ٣٤ قانون تامین اجتماعی: در صورتی که بیمه شده برای دو یا چند کارفرما کار کند ، هر یک از کارفرمایان مکلف اند به نسبت مزد یا حقوقی که می پردازند حق بیمه سهم بیمه شده را از مزد یا حقوق او کسر و به انضمام سهم خود به سازمان پرداخت نمایند .
به همین منظور به جهت جلوگیری از تضییع حقوق افرادی که درپرداخت حق بیمه مشارکت بیشتری داشته اند ، با استناد به مواد ٧٢، ٧٥، و ٧٧ قانون تامین اجتماعی و تبصره های ذیل آنها نحوه محاسبه مستمری بیمه شدگانی که در زمان احراز شرایط و در طول مدت محاسبه متوسط مزد یا حقوق در دو یا بیش از دوکارگاه بطور همزمان بیمه پرداز می باشند به شرح ذیل تعیین می گردد:
• ابتدا دستمزد هر یک از کارگاههای مشمول کسر حق بیمه در طول ایام مربوط به محاسبه متوسط دستمزد به صورت ماه به ماه با هم و با رعایت سقف پرداخت حق بیمه تجمیع گردد.
• میانگین دستمزد مشمول کسر حق بیمه هر کارگاه جداگانه و با رعایت بند یک محاسبه شود .
میانگین های بدست آمده در خصوص هر کارگاه در میزان سابقه اشتغال در همان کارگاه ضرب گردیده و بر عدد ٣٠ تقسیم شده و مجموع اعداد بدست آمده به عنوان مستمری استحقاقی بیمه شده خواهد بود.
مراحل صدور حکم بازنشستگی
ارائه فرم ضمیمه بخشنامه ١/٣٨ مستمریها از سوی متقاضی پس از ثبت در دبیرخانه واحد اجرایی .
بررسی شرایط سنی به استناد مشخصات سجلی بیمه شده .
اخذ پرونده فنی بیمه شده از بایگانی فنی .
استعلام سابقه متقاضی از واحد نامنویسی و حساب‌های انفرادی
تکمیل فرم اعلام سابقه از سوی واحد نامنویسی و حساب‌های انفرادی و ارائه آن به واحد امور فنی مستمریها .
بررسی سوابق اعلام شده به منظور تشخیص احراز یا عدم احراز شرایط بازنشستگی .
در صورت احراز شرایط مقرر در قانون اخذ ترک کار از بیمه شده یا کارفرما .
اخذ پرونده فنی از بایگانی .
ارسال مجدد پرونده به واحد نامنویسی جهت اعلام سابقه تا تاریخ ترک کار .
درخواست ریز دستمزد ظرف پنج و یا دو سال آخر بیمه پردازی حسب مورد از واحد امور فنی بیمه شدگان .
معرفی بیمه شده به بانک جهت افتتاح حساب .
اخذ مدارک مورد نیاز برای عائله مندی و حق اولاد به منظور کنترل اطلاعات ثبت شده در واحد نامنویسی
صدور حکم بازنشستگی و تخصیص کد مستمری مربوطه.
تایید حکم بازنشستگی توسط مسئولان ذی ربط .
ثبت حکم تایید شده در دبیرخانه شعبه .
خلاصه سازی پرونده و ارسال پرونده قدیمی به بایگانی راکد .
محاسبه مستمری از تاریخ برقراری لغایت تاریخ روز و پرداخت آن توسط بانک.